PITARUAH AYAH
(Bagian satu)
Mempersembahkan sebuah bidaran minang, berjudul “Pitaruah Ayah”. Disusun
dan disampaikan sendiri oleh Angku Yus Datuak Parpatiah. Pesan-pesan kaset ini
khusus diperuntukkan buat anak kemenakan-ku, generasi remaja Minang Kabau,
semoga ada manfaatnya. Harapan kami, atas segala kekhilafan dan kekurangan
mohon diberi maaf yang sebesar-besarnya. Terima kasih.
Bismillahirahmanirrahim
“Rabbish srahli sadri wayasirli amri wahlul u’k datam millisani yaf kahu
kauli.”
O… nak kanduang sibirang tulang, buah hati limpo bakuruang, ubek jariah
palarai damam, sidingin tampa
di kapalo. Kamari-mari molah duduak, ado rundiang ayah Sampaikan.
Kalau diliek dipandangi nak, dicaliak umua nan tapakai, badan Ayah
baransua tuo, kini manjalang anam puluah. Hari patang mantari turun, awan di barat merah sago, malam nan tidak lamo
lai. Nyampang tibo saruan Allah, aja sampai capek paminto umua alah tibo
dijangkauan. Tabuah digoa tigo-tigo, badan baganjua baliak pulang katampek asa
mulo jadi suruik ka tanah nan sabingkah. Badarun aia pamandian, ba lasia bunyi
cabiak kapan, dikocong dikabek limo, cukuik satanggi jo aia bungo. Bararak
tandu ka surau, tibo di surau dibujuakan, mairiang shalat ampek takbir. Kini
manuju ka pusaro, iyo ka pandam pakuburan. Tagolek di liang lahat, tanah sakapa
bapakalang, mahereang mahadok ka kiblat, dibateh papan nan sahalai. Badaro
tanah panimbunan, tatagak mejan nan duo, manyalo ciluang hitam, do’a dibaco
panghabisan. Tujuah langakah mayik di kubua, nak datang malaikaik pai batanyo.
Tapi jangankan tanyo ka tajawab, usaha ndak hawa katabandiang, utang ke anak
nan takana, kasiah tagaiang alun sampai.
Jo kok basuo nan bak nantun
nak, taradok pusako ka bajawek ataupun warih ka di baia, usah diarok dari ayah.
Sabab baalah baitu, salamo dunia di tunggu, Ayah disso parasaian, gilo
diarak-arak untuang. Tapi kaganti ameh, bak di urang timbalam, pitih nan
babilang, hanyo pitaruah batinggakan, banamo pitaruah Ayah. Itulah tando kasiah
sayang, utang nan nyato pado anak, kini ayah lansaikan. Dangakan molah anak
kanduang, simakkan bana nyato-nyato. Satitiak usah lupokan, sabarih janganlah
hilang, ganggam arek, paciak tantaguah. Siang ambiaklah ka patungkek, kok malam
jadikan suluah pidoman patang jo pagi.
Takalo maso dulunyo, awal
mulonyo san kalahia, bundo di dalam pasawangan sadang dilamun-lamun ombak,
angin badai, lauik manggilo, kilek patuih hujan basabuang, kalam nan bukan
alang-alang. Lua ke Allah, bagantuang indak kamano ka manggapai. Dek lamo lambek
badayuang, sapueh-pueh panangguangan sampailah juo di Kualo. Tali turun sauh
dibuang, kapa marapek di tapian balabuah surang pasisianyo. Sawajah kapado
urang nantun nak, mandi darah sakujua badan, kakinyo malajang-lajang, taganggam
tangan nan duo, bunyi pakiak sapanuah kampuang cando pandeka dapek lawan.
O . . . buyuang, kok ang nak
tahu, itulah anak manusia nan lahia ka bumi Allah nangko lahia sarato jo
untuangnyo. Adopun tujuan jo mukasuiknyo, mangko jo darah samo tibo, sirah hati
pakek panganan lambang barani, lahia batin indak manaruah gamang-takuik.
Mangapa tangan suok kida mandongkak, manyipak-nyipak, itu ma’ana urang bagak,
medan galanggang nan nyo hadang cakak nan tidak kunjuang damai. Pakiak bukan
sumbarang pakiak, sorak kumando dilewatkan ibaraik badia jo mariam, tando
nagari dalam parang.
Mako pado hakikatnyo nak,
hiduik adolah perjuangan dan satiok perjuangan bakandak manang. Kamanangan
janjang ka istana manuju kirisi di partuan. Sasungguahnyo manusia adolah rajo,
badaulat di muko bumi Allah bana nan manobatkan, “Inni ja’ilu fil ardhi
khalifah”.
Untuak itu Ayah pasankan nak,
usah manjadi rajo kalah. Nan bajalan manakua-nakua. Mangecek tatagun-tagun,
hilang banso punah martabat. Manambah gantang tatanakkan, manyamak dalam
nagari. Kalau Waang nak tau juo nak, iduik nangko indaklah lamo, dunia hanyo
sakijok mato. Caliaklah contoh jo ibaraik, maso laia di songsong abang,
mati di anta dek sumbayang. Antaro
abang jo sumbayang, sinan kamat dibacokan hinggo itulah jatah umua. Bakato
Muhammad Iqbal, apolah kato dek baliau: “Umur bukan ukuran masa, hidup tidak
takaran zaman, sehari singa di rimba, seribu tahun bagi si domba”.
Ma’ana manjadi singo nak,
bukan manggadang bakato darek bakitabullah di tangan, kandak badannyo awak
surang. Indak nak, bukan baitu filsafahnyo, tapi bialah satahun jaguang,
pagunokan maso nan pendek, bapacu marabuik buko mambuek amal kabaikan. Baguno
ka diri surang, tapakai di masyarakat, manfaat salingkuang alam. Untuak apo
panjang bajelo, hinggo batungkek saluang api, kalau awak kiliran tangan masak
lacuik, makan parentah. Kok kunun pulo, kuma bamiang manggata di dalam
kampuang, cilako hiduik tu namonyo. Salampiah nan dari pado itu, umua bukan
sabateh kubua, hiduik bukan salacuik abiah.
Tapi adoh hiduik sasudah hiduik. Panjang nan tidak kaujuangan nak. Itulah hiduik di akhirat, kamari tujuan
sabananyo. Takalo insan di alam roh, janji-lah sudah tapabuek, patimbang muluik
dengan Allah, makhluk kata An-Khalik nyo. Kito mamaciak tali kamba nak, usah
kandua tagang salampiah, dunia akhirat satimbangan. Nyampang kok putuih
kaduonyo sinan tahanyuik handam karam. Kini dirintang angan-angan, isuak diseso
panyasalan. Di dunia rintang jo ratok, di akhirat gilo jo gagau, kalamlah jalan
ka sarugo. Mangana sakah nan bak kian nak, Ayah bapasan, bawasiat, rantangkan
banang ka langik, hubuangkan diri jo Tuhan. Jalin kulindan ateh bumi, paharek
buhua jo manusia. “Hablum minallah wa hamblum minannas”. Itulah cancangan duo
sagarajai, kapa nan duo salabuahan, samo dek awak kaduonyo.
Mano nak kanduang jo nyo Ayah,
ijanklah bosan mandangakan, mangecek indak ka lamo, taga dek seso manyimpannyo.
Jikok anak taruih mamandang, simak jo daliah mato batin.
Adopun tubuah manusia tarbangun dari tigo rungo. Partamo, runggo diateh,
kaduo runggo di tangah, katigo runggo di bawah.
Nan dimukasuik jo runggo ateh, iolah
ruang di kapalo, bakandak isi pangatahuan, ibaraik dinamo masin kapa, ulu
tanago baliang-baliang, pambalah aia di lauik-tan. Tasabuik runggo di tangah,
yaitu dado rumpun hati, sangka iman lubuak agamo, ikolah pidoman juru mudi,
kaganti kompas di nan kodoh. Jan sampai sasek palayaran, hilang tujuan tanah
tapi. Salorong runggo do bawah nak, paruik nan mintak dikanyangkan, umpamo
parka tampek barang. Tansano muatan kosong alamaik oleang jalan kapa, dihampeh
ombak jo galombang, manantang karam tak batumpang.
Atau kalaulah buliah Ayah
misalkan kapado alam Minang Kabau tardiri dari tigo luhak. Partamo, luhak nan
tuo. Lambang kuciang warnanyo kuniang. Kuciang itu binatang lihai, tinggi
pangaruah, berwibawa. Kuniang tando kamanangan. Tujuannyo, urang cadiak adi
kuasa, sumber ilmu pangatahuan, “Sains Tekhnologi” kato rang kini. Kaduo, luhak
nan tangah. Simbol sirah harimau campo, barani karano bana, hukumpun tidak
makan bandiang banamo parentah syarak. Calak alah tajam pun ado, tingga dek
bawa manyampaikan. Adaik alah syarak pun ado, tingga dek awak mamakaikan,
moral, spiritual, istilah baru. Nan katigo, luhak nan bungsu. Corak hitam
lambangnyo kambiang, rila jo saba bausaho, rumpuik nan indak pantang daun, dek
padi mangko manjadi, dek ameh mangkonyo kamek. Mangecek iyo jo pitih, bajalan
tantu jo kain, karajo tantu jo nasi, ekonomi baso canggihnyo.
Itulah tadi sahalai pilin
tigo, tungku tigo sajarangan. Kok waang nak samparono nak, manjadi urang
baharago. Sajundun jasmani jo
rohani, dunia dapek akhirat buliah. Mako sarek-kan kapalo jo pangatahuan,
panuahkan dado jo ugamo, gasaklah paruik jo harato. Di ateh tungku nan tigo,
sinan tajarang kahidupan, masak hakikat manusia insan nan kamil sabatangnyo.
Tapi usah senjang, barek subalah nak, rumik naraco manimbangnyo. Kok cadiak
sajo dibanggakan, hiduik bansaik tangan di bawah, tagigik lidah bapituah. Ameh
hurai nan Ang sambuakan Yuang, loyanglah juo kecek urang. Tapek bak bunyi buah
pantun, kok rintiak bana kalodeta, lakek talilik di kapalo, kok cadiak bana
kalau suka, kecek timpik di nan kayo. Baitupun awak binguang, maraso cadiak,
kecek indak bakarunciangan. Disangko pitih pasak lidah, sombong takabua
muaronyo. Gekang-bagekang siliah rarek, indak tau tampuak lah layua, lonjak-balonjak
labu anyuik, isi gaja, ampo di dalam mahajan, tuah tarnamokan.
Di baliak nan dari pado itu
nak, kok di ateh isilah panuah, cadiak alah pandai pun inyo, nan di bawah
muatan sarek, pitian sambua, bando malimpah. Tapi pasak ditangahnyo lungga, iman
goyang, agamo tipih, hilang pidoman kapa basi. Andaknyo, kok kayo suko dmakan,
ringan tangan manolong urang, rajin bazakaik, basidakah. Kok tumbuah awak urang
cadiak, kusuiksato-lah manyalasaikan, karuah baringan mampajaniah. Maha cacek
murah nasihat. Sinan nagari mako aman.
Mako dari itu nak, satiok
kakok ka diawai, rundiang sapatah ka disabuik. Bulek lah bana kato hati, sasuai
dalam kiro-kiro, naiak-kan dulu ka daraik, caliak timbangan hukum syarak lai
kok dalam ridha Allah. Itulah naraco nan tak paliang nak sarato bungkah nan
piawai, indak mangicuah salamonyo.
Anak kanduang balahan nyao,
jarek samato Ayah-Bundo putuih tak jo-aa ka diuleh, sapihak ka b adan diri
Ayah, urang nan bukan cadiak pandai, ilmu kurang sikola tangguang, mangaji tak
sampai katam, rumik lah Ayah babarito. Ndak mungkin si bisu ka banyanyi,
mustahil si lumpuah ka manari, baa rang buto ka mambimbiang. Hanyo dek sungguah
rajin manyimak dari alam dapek baguru di sinan tibo pangajian. Mari kito cari
rasionyo. Dibalun sabalun kuku, dikambang saleba alam, alam takambang jadi
guru, bumi jo langik ado di dalam. Kini nak Ayah curai Ayah papakan, tuah
cilako nan talukih, dicaliak jo mato batin, diambiak ka ujuik paham sinan
tasaiah ma’ananyo. Ado ampek suruhan, ampek tagah nak.
Nan partamo iduiklah bak
rumpun aua, usah dicontoh bak tibarau. Nan kaduo, tiru baringin tangah padang,
jauahkan sifaik bak kiambang. Nan katigo, simaklah anau dalam rimbo, pantangkan
jadi bio-bio. Dan nan kaampek, jadilah sarupo paku, ijan saroman jo binalu.
Baa kakanyo rumpun aua, tapuntalang buluah bambu, nyampang
tumbuah hitam tapi lereang tanah suko, tabiang mamuji. Kok indak lah urek nan
mangungkuang taban bandaro sadionyo. Bukik pun indak taseso, lurah di bawah
talinduangan, gagang manjelo dapek junjuang, maso rabuang carian urang, kok
gadang banyak manfaat, lah tuo paguno juo. Baitu sifat ka dipakai nak.
Dimanapun bumi dipijak, bila di kampung atau di rantau mambao rahmat ka rang
banyak. Pandai-pandai jo masyarakat, tau-tau manenggang raso usah pamaha takuik
rugi. Kok mangecek ma’agak-agak, pikiakan tiok ka bakato, tapi usah katokan nan
tapikia. Sabab luko di pisau tampak darah, nak duo tigo taweh panawa, sanang
nan tidak tampak bakeh, tapi luko di lidah sulik ubeknyo mandanyuik ka
ubun-ubun, manggaga ka rantai hati. Di lua mungkin tak bakasan, di dalam
manaruah kasam. Nan bak kain dimakan nyangek, lipek patahnyo tak barubah,
dikambang nyanyai tiok ragi. Bak kato-kato rang tuo ko’ee “kaki tataruang inai
badahannyo, muluik tun taloncek ameh tantangannyo”.
Salain nan dari pado itu,
satinggi-satinggi batang batuang, pucuaknyo runduak ka bawah, manyilau bumi
tampek tumbuah, guno nan tidak talupokan, sambia babisiak bakeh rabuang kok
sampai kalian gadang isuak usah lupokan jaso tanah, tau mambaleh budi baiak.
Lamahnyo pulo kadikatokan, maliuak di puta angin, manggerai dipupuik ribuik.
Bak candocando ka tumbang, jangan ka patah ratak tido. Tapi tibo tapaso inyo
kareh bisa malantiang ka udaro indak siapo ka manahan. Satiok rueh basambilu,
tiok buku bamatang pulo langkok jo duri jo miangnyo, namun tabungkuih dalam
kalupak, dari lua tak nampak rupo.
Aratinyo, samantang awak
diateh, usah pan-den palabiak dado kujua takabua tu namonyo. Balarang bana jo
ugamo nak, tacacek sapanjang adaik. Urang iduik banyak batuah, urang mati
banyak kiramaik. Lauik sati rantau babego taluaknyo baranjau pulo.
Ikhlas-ikhlas kalau manolong, suko-suko kalau baragiah mahamun sakali jangan.
Sabaliaknyo, usah palupokan jaso urang, walau sahaluih bijo bayam, gadang
faedah manfaatnyo, pamaaf saba jo rilah habiskan dandam kasumat. Bia urang
baniat buruak awak babudi baiak juo. Pakaikan bana tu nak kanduang, usah
dicayah dilengahkan, itu tantang buluah jo bambu.
Ba’alah pulo jo tibarau. Cubo Ang danga Ang simakkan nak dapek
paham hakimahnyo. Iduik tibarau barumpun-rumpun, batangnyo barueh-rueh, badaun
panjang bakalupak. Kalau dipandang dari jauah, saroman bana bantuak tabu. Tapi
di mamah ramba raia raso amba indak batantu, pangicuah gadang kironyo. Tarau
ketek sabantuak jaguang, disilau indak babuah, bungo sahalai tak manaruah.
Kalau-inyo tumbuah di lereang atau di tanah katinggian sinan tabukak rasionyo.
Barambuih angin ka mudiak, tibarau madok ka mudiak, kok bakisa arah ka ilia
inyo baputa kian pulo. Nyampang ditumpu dari ateh, lah sato maangguak-angguak
urang diam inyo marumuak. Kian iyo, kamari iyo, lawan jo kawan samo iyo.
Pendeknyo sagalo iyo, indak ado nan tidak iyo. Tibo Golkar lah masuak Golkar,
urang P-3 inyo P-3, kampanye PDI paliang di muko, indak bapendirian. Aa
kasudahannyo jadi anti mambungkuak, masuak karanjang tak baetong, kok pai indak
manukuak, pulang indak maluahi, arago bara diri awak.
Di dalam bahaso nasional
tapeklah kok dikatokan bahwa inilah lambang kepalsuan, penuh kepura-puraan
tanpa motivasi dan munafik sulit dipercaya. Awak ko musti jujur Nak, kok indak
katokan indak kok lai tunjuakkan lai, usah takah-takah spuluik alun ditanak lah
badarai, manipu diri sendiri. Lagak bak cando urang kayo, mangecek pantang di
bawah, baa jeneang baa lah mantiak perak basapuah dijarinyo, sarawa bagantiak
juo. Padohal baju basalang balagakkan yuang, tiok kalapau tiok utang cah bon,
cah pinjaman, sakali indak babayaran, ditunggu urang diariaknyo. Anak
cacak tabang ka benteang, tibo di benteang makan padi, awak rancak putiah,
celeang diresek saku tak barisi. Jauahkan bana nan bak nantun nak. Hongeh kecek
urang kampuang, bagunjiang urang suok kida. Ado pulo nan sok urang cadiak, manggaleh inyo
nan santiang, impor ekspor buah tutua-nyo, bursa efek nan tau bana. Baisuak
kawan disantuangnyo (heh…). Jo ugamo inyo nan paham, nak musarab Mantiak Maani
tafsir khazen Imam Ghazali, kasurau tiok hari rayo. Jo politik tau daulu sajak
nan dari orde baru, soal KBJ pembangunan sampai ke Irak ke Bosnia, ulu nuklir tanago atom
Amerika, Asean juo (heh …). Awak bagak jo aruh balai, sihia jo gayuang ilmu
batin, kungfu, karate, silek tuo sadonyo putuih dek baliau, di garegak lai
basunguik nyo. Kok ota soal baguru pulo, anjiangnyo paliang batuah, lupak gerai
nan hitam kulik, dado lapang jangkia tagantuang, pilang-pilang bapaneh pulo,
sambilan bukik kajarannyo, kakandiak kakijang lamo, lah tigo liang kanai
saiang, kabangkai sakali balun.
Baitupun nak, ado mangaku santiang jo adat, pantun papatah mahia bana
luhak tigo larek nan duo, kato ampek undang duo baleh, pacahan undang duo
puluah. Dima-alek inyo lah nampak, kamek manitah pasambahan, ayam kinantan di
galanggang. Tapi parangan bacilapuik, tibo kusuik maenjo-enjo, datang karuah
maundak-undang, barundiang nak manang surang, mufakat pantang mangalah, bakato
indak baistilah. Nan sahandak sabuliahnyo nak,
kok iyo awak urang cadiak, cadiaknyo bisa tapakai. Kok awak urang indak tahu
usah bapurak-purak tahu. Ikolah nan di katokan dek konghuchu “Orang
yang paling bodoh ialah orang yang tidak tahu bahwa dia tidak tahu”.
Urang nan tahu baraso inyo indak tahu iko bisa dibari tahu, tapi nan susah nak,
indak sadar kalau inyo pandia, aa iko panyakik abih ubek tunggu mananti aja-lu
lah, sifaik cadiak tak dapek dituruikkan, bodoh tak bias diajari. Itulah sifaik
cilako, buangkan bana jauah-jauah nak, usah ditiru dituladan.
Aa kini caliaklah pulo kayu gadang, baringin di tangah padang. Baurek
cukam ka tanah, jauah taunjam ka pitalo, panuahlah bumi di rumpunnyo. Dek gampo
indak tabukekkan, dek badai alun ka ta-oleang, ko-no lah goyang manilalu. Taguah
jo pandirian, istiqamah dengan tauhid, beprinsip tegar dan kokoh. Kalau yakin
tumbuah dipaham, sajangka duduak tak bakisa, satampok tagak tak bapayuang,
walau baalah bujuak rayu, haram kuniang karano kunyik pantang lamak ulah dek
santan. Rugi jo pitih ndak ditumang nak, jariah payah pasa biaso, tapi jaan
diago martabat urang. Lompek-salompek ambua tibo indak baserap kato duo, tak
iduik mati pun jadi. Kayu baringin bapucuak cewang ka langik, tinggi malepai
awan biru, pidoman musafir lalu. Daun rimbun buliah bataduah, bakeh balinduang
kaujanan, paneh kaganti payuang panji, ureknyo tampek baselo, batang nan gadang
kasandaran, dahan nan rampak ka bagantuang.
Aratinyo panutan di masyarakat, cadiak ka bakeh rang batanyo, kayo-ka
tampek rang batenggang, bagak tumpuan ka mangadu. Satitiak katonyo di lauiktan,
garak dibari jadi contoh, sifat ka suri jo tuladan, sumarak urang di nagari.
Perduli dnegan lingkungan, baitu ungkapan maso kini.
Sungguahpun beringin tinggi manjulang, tapi tingginyo manungawi bukan
maimpok nan dibawah. Walau gadangnyo tabirumbun, gadang manenggang ka nan
ketek, urang nan indak takuik talendo. Itulah sifaik pamimpin nak, samantang
bapisau tajam indak sumbarang dirawikkan doh, jikok manembak baalamat jaleh
sasaran makan pelor. Tapi kalau daram atteh lah nyo kabawah, karusuak siku
bamain kamuko manggadang sipak, atau lah runciang juo nan barawik, lah nyato
lurah tak babatu, marasau sajo dari ateh, bukanlah sifaik dek baringin nak.
Ingeklah apo bilo kayu lah rabah, baa bana lah kagadangnyo, batang lapuak daun
karegek usah diarok ka bapucuak, antah tindawan ka bungonyo. Tuah nan lamo
ilang lalek jo loncek-loncek ka batonggok urang mancibia bakuliliang tangguang
lah doso salamoko. Pahamkan bana tu
Nak kanduang, ubek makan pantangan dikana jauah bala jo panyakik.
Nan kaji baringin tangah
padang, baa pulo nasib kiambang. Jikok kiambang ka dibaco itulah
samalang-malang untuang nak. Iduik nyo manyisiah-nyiah kok ingok manapi-napi,
katangah takuik dek galombang. Lai baurek indak cukam, tajuntai kapalang turun.
Walaupun tumbuah di aia tapi tarandam-randam nyo tak basah, tarapuang-rapuang
nyo tak anyuik. Biduak lalu awak basibak, dek angin badan batundo, kok kunun
riak mahampehkan.
Kiambang adolah simbol manusia rapuah, lamah darah bamental loyo. Sadangkan iduik ko parsainga nak, parang
ganas medannyo kejam, tekad mambantu nan partamo, mansiu nan kaduo. Ragu-ragu
dalam basikap bimbang satiok kaputusan, alamaik awak mati, satokok lah kalah
sabalun parang. Urang panggamang mati jatuah nak, urang pandingin mati
anyuik, takuik jo bayang-bayang surang. Dek sabab karano itu, yakin-yakin jo
pandirian. Jaan bak payuang tagajai pasak co alang-alang lamah bingkai, sasiuik
angin mandatang sasambua rinai manimpo awak lah kucuik mati aka. Tapi naiakkan
panji-panji Ang yuang, bangkikkan Nur Muhammad kipehlah baro tungku batin.
Sakali masuak ka galanggang, pantangkan babaliak pulang. Patah sayok batungkek
paruah, lagu nan usah tabangkalai, cilako ayam disabuangan. Jikok sapancuang
alun putuih kalau salangkah indak sampai, kini gagal bisuak ulangi.
Dibaliak-baliak ba-mamanggang baru nyo masak lua dalam, diulang-ulang bak
manyapuah sinan tatampak mangileknyo, sabab “kegagalan adalah sukses yang
tertunda” baitu kecek cadiak pandai.
Simaklah pulo anau jo rimbo nak, tumbuah tak rago urang tanam
barabuik sigaek nak mamanjek indak suatu nan tabuang. Batangnyo manganduang
sagu, makanan urang sa nagari jo kudo-kudo malamakkan, ruyuang diambiak ka
pincuran, kok dikabuang dibalah-balah, elok ka kasau jo kalantai, ka paga nan
rancak bana. Daun nan tou jadi atok nan pucuak ka daun rokok lidih disusun jadi
sapu. Ijuaknyo elok ka tali, saga pun banyak kagunoan. Buah lamak nirunyo
manih. Dimasak jadilah gulo, diparam tuak namonyo, kok rasan itulah cuko. Sampai-pun ka miang palapahnyo, tapakai ka
rauak api, sabalun datang Kewe jo Ronsul jatuih dakek urang namokan.
Sungguahpun awak urang batuah banso anau indak takabua sifaik sombong jauah
sakali. Tagaknyo manjauah-jauah, indak mamiliah tampek tumbuah, di bukik, di
lurah dalam, di nan lereang atau nan data. Bia di gurun tanah lakuang inyo
basanang hati juo. Daun nyo ndak rampak bana, kok gugua salero tuo, jatuah
barungguak ka rumpunnyo, indak tagaduah kiri-kanan.
Santano manusia mancontoh anau
nak, batang sampia namo asiangnyo. Pastilah, nagari aman kampuang santoso gemah
ripah loh jenawi, barek lurah tanam manjadi. Itulah masyarkat nan adil makmur,
di bawah ampun ridha Allah. Mako tacapailah nagari nan “baghdatun tayyibatun warabun ghafur”. Sabab baalah yo baitu nak,
satiok urang bapancarian mampunyoi padok surang-surang tak ado istilah
pangangguran. Tatimbun jurang kamiskinan, hilanglah bingik ke nan kayo,
kecemburuan sosial kato rang kini. Sadonyo berpotensi, sadonyo aktif produktif,
nan buto panghuni lasuang, nan pakak palapeh badia, nan lumpuah panggaro ayam,
nan binguang suruah-suruahan. Inilah sumber daya manusia modal utama
pembangunan baitu pemimpin mangatokan. Niro ndak buliah sombong ka lidih, kok
indaklah karajo sapu batumpuak sarok di laman. Walau hanyo miang palapah usah
dileceh diremehkan. Sabab dek rabuak kaiduik api sanggup mambaka rimbo rayo.
Mako kalaulah sampai tak paguno nak, ilia santai mudiak bamain, lah gadang
bagelong juo, iduik bagantuang ka ranggaek. Malulah awak bakeh anau, urang lah
pulo dari sampiak. inok manuangkan tu nak kanduang, bao pikia dalam-dalam.
Kaba baraliah, inyo lai
sungguah baraliah sinan juo dikaji, tantang bio-bio. Nan dikatokan
bio-bio nak, bagagang mamanjek samak, biaso tumbuah di baluka roman saujuik
kacang paga. Buahnyo baduyun-duyun, kulik bakilek kuniang hamek haluik babulu
anak kuciang, itulah miang sabananyo. Mako salain banamo bio-bio kacang
miang namonyo juo jarang lah urang nan tak tau. Dek inyo bagagang panjang,
bio-bio manjala tanah, supayo tagak bak urang pulo tapaso malilik batang bagantuang
ka rantiang kayu. Banyak kacang pakaro kacang, kacang miang paliang manggata.
Gata dek miang bio-bio taseso sabatang tubuah, jantuang lah mintak gawiak pulo.
Ba’a bana sakik padiahnyo nak sulih lah Ayah mangatokan, antah kok urang nan
marasai.
Sumpah, kutuak, caci-makian, upek caraco, caruik kungkang, dibanci salamo
hiduik. Jangankan ka mandakek,
mandanga namo sajo lah jajok. Kok kunun maliek ka pamenan. Jo api mamunahkannyo
nak tunggua dikikih dilantiangkan, baitu doso kacang miang. Nyampang kok kito
manusia mamakai sifaik bio-bio, sakampuang kanai miangnyo manggata
turun-tamurun. Jauahkan laku nan baitu nak, buliah salamaik hiduik awak. Cubo
wa’ang bayangkan, ulah dek asuang jo pitanah, gunjiang kian kincah kamari, bisa
mararak kasiah sayang urang balaki di sibaknyo. Tibo didagang panggaleh
lahabiah di timpo kabakaran, tansano api nan mamakan tingga juo puntuang
baronyo. Taga dek bingik dangki urang toke manjadi anak buah. Santano kantua
ditimponyo direktur masuak pinjaro, manajer dipecat tagak, sekretaris tabaok
rendong. Untuak itu Ayah ingekkan, hati-hati dalam bagaua, banyak batamu
bio-bio nak ulek bulu namonyo juo. Karena bak cando jujur muluik manih baso
katuju, awak talen parlente pulo panampilan pun mayakinkan. Ado kalonyo
potongan dukun paham rasio dalam batin pandai manakok hati urang. Kadang-kadang
bantuak ulama, hadihnyo balapiah-lapiah, ayatnyo bak ilia-ilia, iko dalia iko
ma’ana. Ado juo rupo sarjana tau jo pasal undang-undang hukum pidana jo
perdata. Geleknyo baragam, kicuah jo kecoh nan nyato inyo manyerak miang
cundang kabaji nan nyo agiah. Pura-pua ibo, kasihan katonyo ingin nak manolong
barisuak urang batagak gaua gawik gapai sapanjang jalan baliau mangakeh di
subaliak.
Ma adoh iyo urang macam itu
nak, adoh sifaik nan ka dipakai, yaitu manjauah. Ibaraik marambah bio-bio kok
hanyo dioyak dari bawah atau diruntun diratehi alamaik miangnyo batebaran badan
ang juo nan kagata. Kalau ka tangguang-tangguang masuak sakadar badebat
manumpalak eloklah manyisiah sajo. Sabab dek aluih makan jarumnyo, rumik
mancari jajak masuak. Indak batali ka diri atau tampuaknyo ka dijinjiang salain
dandam parang batin batinju kasudahannyo. Basuo bak pantun-pantun urang, jam gadang di Bukittinggi talatak di Pasa
Ateh, tukang palindih daulunyo. Haluih karajo urang kini mangarang bungo jo
karateh dek kumbang basosok juo. Nak duo pantun sairiang, babuah rambai di puguak, bungo disasok
barau-barau, ulah parangai kayu bungkuak, caia malaleh kuduak kabau.
Pahamkan bana tu nak kanduang, jago diri ang kanai miang, apolai manjadi miang,
samo tak elok kaduonyo.
Adopun paku ataupun pakis tarmasuak bangso suku rumpuik. Sajak dulu
di ranah minang paku takato jadi sayua sampai kini musaua juo. Malah ndak sajo
di kampuang awak, lapeh ka Jawa, ka Malaysiam ka Ambon, ka Kalimantan, sampai
Brunei Darussalam, popular katupek gulai paku, lontong Padang namonyo sinan.
Nan paliang lamak dicampua jariang, serak-serakan udang bariang, asamnyo, asam
balimbiang, bungo sambuang konconyo bana. Kok nak tau jo lamak paku nak cubo
diulang maangek-i, lah masiak mangkonyo sero. Tapi ado saketek nan maibo,
manuruik pituah angku doktor, paku ndak manganduang gizi, sanasib pulo jo
cubadak, manganyang indak bavitamin (he …). Bialah ka ba’a pulo (heh …). Nan
nyato itulah budaya awak, gulai pusako Minang Kabau. Samanjak alun barabalun,
maso lauik sacampak jalo, marapi sagadang talua itiak, paku cubadak alah juo. Hidup
paku jo cubadak, maju terus pantang mundur (he…).
A . . . kito tinggakan satu
taminak, ditala’ah sifaik-sifaik-nyo tu ambiak ka jadi guru. Dari pangalaman
ilmu paku ado bana nan kadi tiru. Yaitu, perjuangan manantang hiduik, “Strange
for life”, kato si bule. Yakin, gigiah, pecaya diri tapi jujur. Itu nan patuik
kito contoh. Cubo ang like, ang pandangi. Indak sajo di tanah lambuak, di tanah
lapa inyo iduik, di salek batu jadi juo. Malah indak pun di ateh bumi di dahan
kayu tumbuah paku, di batang karambia bisa subur sampai ka pucuak-pucuak, atok
paku ko tatap iduik mewah. Sungguah manjadi pengembara, hinggoknyo indak
manyeso, makannyo mancari surang, pantang manggaduah urang lain, bak cando
limau di binalu. Mandiri, itu nan patut ka ditiru, suri tauladan ka dipakai.
Satantang gigiah jo gagah caliaklah parjuangannyo, walau dihalang, dirintangi,
baluka mahambek paneh, angin pun tak dapek lalu ulah dek angkuah kayu gadang.
Inyo mampu batahan iduik di bawah bayang kesombongan. Baru kapatang kanai
sabik, pagi cako di lanyau kabau, atau diimpok kayu mati, sahinggo punah tingga
tunggua, bisuak pagi tuneh tacogok sa-pakan lah rimbun pulo. Panek batauik tak
mamba’a, diparun alun ka’abih, antah kok urek nan tacabuik. Tapi, salagi rumpun
tak binaso nan paku, bapantang mati. Sadangkan maklhuk tumbuhan tu nak, indak
baraka, indak baraso, indak pulo punyo napasu lai gigiah mancari hiduik.
Manga kalian kok manganggur,
haa. Banyaklah contoh Ayah liek, taganda di parantauan, ta tumbuak usaho galeh
pondoh poroh pulang ka kampuang. Pangacuik, kok ka gadang raso tak mungkin,
pokok tandeh kadai lah lapeh. Carilah mato lokak lain ba’ako lari dari porong.
Kandas galeh, lompek ka tukang, ndak lanteh cubo mangantau salek juo ka maojek.
Saindak-indaknyo jadi cingkariak, manguli manjawek upah. Pendeknyo usaho, tidak
satu jalan ke Roma kato rang sinan. Nan ka usah, kalau ba CV. Duo Jari, ma’agen
manjua ganja, manempe jo tante girang, adaik malarang, undang managah, isuak
basinggang di narako. Kok lai baliak ka kampuang, basawah mambuka landang,
baparak, taranak ayam, syukur bana turun ka tani. Ha… iko indak sawah tingga,
lading marimbo, hutan kosong, lahan talantar, inyo nak sungguah di palantah.
Tangah hari di lapau juo, domino balapia-lapia, gurau jo kincah nan utamo.
Sahinggo di luluak tajak balariah, pinggan tak cukuik. Pamaleh, kanker jo tumor
dalam hiduik nan panyagan, pambarek tandan, pamalu lambek bakisah.
Pantang cilako kami dulu,
bagayuik ka urang tuo, babaliak makan ka pusako. Apo lai marengek-rengek, pacar
den lah gadang juo, kawin ka ba’a ko den lah Ayah, itu haram bagi anak Minang.
Baitupun taradok palajar, mahasiswa nan pacah mental, pangaluah panjang, patuik
baraja dari paku. Mantang-mantang anak kuliah, gengsi bana turun ka pasa,
namuah manjadi kutu rumah. Panganggur intelek bahaso trend-nyo, rumus nan
dipakai-nyo. Tujuan sikola jadi pegawai, cari karajo ilia mudiak, masuak kantua
kalua kantua, lamar kian kamari, mohon kamari. Sahinggo lah tipih tapak sipatu,
tabuak sarawa, tenteang ikua, batarimo ka indak juo. Tidak ada lowongan atau
tunggu saja panggilan, baitu jawab pesonalia.
Mako dek bosan gilo mananti
umua samakin gaek juo. Kasudahannyo, baputuih aso, tibo depres,
frustasi, mamanuang, panggalak surang. Dicarak lai kaleang baigon, babuih
muncuang dalam kamar. Cengeng, mako dari itu nak, karano waang lah SMA nan
Insya Allah tanago Ayah kuek juo, talakik manyambuang ka fakultas, kini-kini
Ayah pasankan nyampang kok jadi mahasiswa, sampai-tak sampai di wisuda, jaan
pasang jarek samato jadi pagawai di kantuakantua. Karano pitiah tiok mangarik,
sogok-manyogok lah biaso atau dek sabab karano lain indak manabuak cito-cito.
Mako, bukak-lah usao surang, bewiraswasta, bahaso kalian. Jaan tagoda baman jo
pagawai, kok indak di kantua indak ka makan, badasi juo ndaknyo, musti sanggup
mandiri, bedikari. Ingek kato Bung
Karno “Kesempatan itu bukan ditunggu tapi diciptakan”. Kalau hanya hiduik
manunggu, samo awak jo lawah-lawah, sifaik pasif tu mah namonyo. Sadangkan awak
harus agresif, progresif dan dinamis. Baitu karakter urang Minang, watak pusako
dari dulu, kini kalian mawarisi.
Adopun nan ka di pantang ka
dihindari, laku parangai dek binalu, sifaik cilako dibaoknyo. Takalo bamulo,
inggok manempe di kulik dahan, duduak di ujuang-ujuang rantiang. Eloklah baso
batang limau, urang bataduah di baok naiak, dijamu dibari makan, tamalam
diagiah lapiak. Dek lamo lambek manompang mulai bapucuak salai daun, kian hari
batambah rimbun, urek manjalajala juo kini malilik mangulampai. Akia kato
sudahan kalam, nyo barantiang badahan rampak, badaun babungo kambang, batang
gampa urek mancakam, kalahlah nan asa dek nan tibo.
Kini limau tingga jo namo,
ujudnyo nyato la binalu, sumpah bagumam batangguangkan. Jauahkan sifaik nan
baitu nak, gadanglah doso mudaratnyo. Tahu-tahu iduik manompang, awak buliah
urang tak rugi, usah kalamak dek awak surang, cadiak buruak tu mah namonyo. Licik,
kato urang subarang, diagiah hati, bakandak jantuang, nan bak Balando mintak
tanah. Buruak laku, jaek parangai, aka ciluah busuak pangana, niaik tak lain
maniayo.
Banasehat para pujangga, “Jangan ciptakan kebahagiaan di atas
penderitaan orang lain” atau bahaso populer Minang Kabau “Lamak
dek awak katuju dek urang”. Kok raso dibaok naiak, pareso dibaok turun
itulah timbangan rang babudi. Santano budi nan lah pupuah, nak alam sampik
langkah tatumbuak. Sulik batenggang bakalaka, badan disisiah urang banyak.
Dangalah pantung urang dulu:
Dek
ribuik rabahlan padi,
dicupak
datuak Tumangguang,
kalau
iduik indak babudi,
duduak
tagak kumari cangguang.
Babelok
babilin-bilin,
di
cako padi ka tabiak,
dek
elok urang tak ingin,
dek
baso urang manggarik.
Kok
tumbuah ba induak samang,
tenggang
amanah tabinaso,
pitaruah
dipaliaro,
martabat
dijunjuang tinggi,
caliakkan
raso budi baiak.
Ijan
samantang urang lah picayo,
awak
kuli disangko toke,
ba’a
kalatiak ujuang jari,
angek
lah tagah dari cangkia.
Nyampang
anak iduik di rantau agak-agak di kampuang urang,
bumi
dipijak usah lambang,
lauik
ditampuah jan bariak,
manyanguak
indak mangaruahi.
Turuik-kan
adaik caro sinan,
isi
cupaknyo nan tatagak,
tiru
ragian nan takambang.
Kok
bakato di bawah-bawah,
usah pangieh jo panggisia,
kecek maikua itiak jantan.
Lah nyato si pontong tak bajari,
cincin ameh baparagokan.
Urang lah mati indak makan,
rimah disapu ka ilaman, pantangkan bana tu nak kanduang. Mambunyikan tipi jo
radio, usah sahabiah-habiah puta, tenggang subalahmanyubalah. Mungkin anaknyo
baru lalok, tagaduah urang sadang damam, pikiran samaksamak ibo. Samantang awak
naiak honda, kanalah urang jalan kaki, kanai potong indak mamba’a, nak nan bedo
kabuik di balakang, bunyi knalpotnyo nan manyeso.
Kasimpulannyo, walau binalu
nan tatuduah ambiak ibaraik jo itibar usah manari di ateh bangkai, Ayah tak
suko tantang itu.
O… nak kanduang badan dek
Ayah, lah panjang Ayah batutua, bajelo kisah tafsiran, mangaji rasio alam. Tapi
ba’awal kato bamulai, Ayah bukanlah cadiak pandai, buto do dalam pangatahuan,
rabun di tantang pangalaman. Mako, ibaraik si buto dapek gajah. Nan taresek
baru ikuanyo, alunlah tubuah sabatangnyo. Kok lai namuah mambaco, nak manyimak
mamparatikan, di alam kuliliang kito nagko batabua suri tauladan, banyaklah
contoh jo ibaraik. Jo kaharibaan bisa disauak, paham di batin manampuangkan,
sinan basuo lubuak ilmu aia janiah, sayak nan landai tampek baranang aka budi.
Dek sabab karano itu, rajin-rajin anak baguru, maliek bayang nan tasirek.
Cubolah jawab tako-taki, kiat isyarat dari alam dan itu anjuran dalam syarak tu
nak.
Tuhan bana nan manyuruahkan,
batanyo Allah jo firman- Nyo:
“Apakah kamu tidak memperhatikan betapa bumi
dihamparkan dan langit di sungkupkan, apakah kamu tidak memperhatikan pegantian
siang dengan malam, apakah kamu tidak memperhatikan keberadaan binatang unta
dan lain sebagainya ?”.
Malah tanyo baruntun dari Tuhan kapado kito
manusia :
Afala tubbsirun, afala ta’kilun, afala ta’lamun,
afala tattafakkarun Ya Ulil Albab?
Satiok tanyo bakandak jawab,
nak pudulah pulo tanyo Allah. Hampia sajam Ayah basurah, kini dihimpun
ciek-ciek, diambiak pati santannyo. Dari sapanjang tutua tadi tigo sajo isi
pidoman, yaitu hubungan diri samo diri, hubungan diri jo manusia, hubungan diri dengan
Allah.
Mari disabuik satu-satu.
Adopun hubungan diri jo diri
indaklah lain mukasuiknyo mambantuak watak jo karakter dalam mancari
kepribadian, adolah limo rasionyo, nak.
Nan partamo, tujuan
hiduik, motivasi jo nawaitu. Dari mano datangnyo awak, sadang di mano
kito kini, kamano arah ka dituju. Batanyo ka diri, untuak apo waang ko iduik?
Ka manga dating ka dunia-ko? Kok indak tau jawabannyo, Tuhan manolong
manjawabkan. “Wama akhlaktul jinni wal insa illa liyak buduni”.
(Tidaklah aku jadikan jin dan manusia kato Allah, kecuali untuak mengabdi
kepada- Ku saja).
Untuak itu Rasulullah pun
batitah, iduiklah sasuko hati, tapi ingek salamo iduik musti ka mati, karajokan
apo nan taragak, tapi ingek satiok karajo akan ditanyo, cintoilah apo nan
dihati, tapi ingek satiok pertemuan ado perpisahan, itu nan partamo.
Nan kaduo, bapandirian
taguah, berprinsip nan jaleh istiqamah yakin ke diri. Arek-arek kalau
bapacik, taguah-taguah bakeh ka tagak. Usah baganggam-ganggam baro, raso
kahangek dilapehkan. Kalaulah tagak di nan bana, ijan ragu manantang bandiang.
Nyampang nan hak dirabuik, rampeh, martabat dilanyau urang, pantangkan mundur
satapak Yuang, haram bumi bakeh Ang lari. Syahid membela kebenaran daih
mangalah dengan salah.
Nan katigo, jujur
jo amanah. Di dalam hati manusia ado zat nan paliang adil, itulah inyo
kalbu kato rang siak, nurani kecek rang pandai, raso pareso keceknyo adat.
Musuahnyo, iyolah napasu, sadangkan akal kumari masuak. Mako satiok kakok ka
diawai, tanyolah dulu nan di dalam lai kok izin hati nurani. Biasonyo pikia
sakali, mananglah nafsu, akal mandorong jo usaho, badan mambantu jo karajo.
Tapi baoklah maranuang dalam-dalam, duo tigo ulang bapikia. Kalbu nan
suci akan manang, picayolah. Kompasnyo indak jauah-jauah, yaitu hukum cacak
jangek. Piciaklah diri awak dulu, sakik dek awak, sakik dek urang.
Nah, nan kaampek, dinamis, ligat kato
rang medan, lasak kato rang Minang. Usah layua pandingin darah,
talampau banyak agak-agak, suko mananti garah alah. Kalau cameh jo gamang lah
dahulu, ragu jo bimbang, takuik kanai alamaik karajo tak manjadi. Tapi kok lah
habih tenggang jo kalaka nan di juluak ndak jo dareh, nan dijapuik ndak
kunjuang tibo, baru tawaqal pado Allah, takdir tu mah namonyo. Hadapilah dunia
dengan senyum, baitu kato ahli fikir.
Nan tarakhir, nan
kalimo.Yaitu, basifat saba jo rillah. Nan Ayah mukasuik dengan saba,
bukan mambatu muko tembok, kanai lampang pipi nan suok, diagiahkan pulo pipi
kida, bukan baitu. Tapi, indak cameh wakatu susah, indak takabua di nan lai.
Hindakan tamak jo lobo padokan apo nan ado, syukuri barian Allah. Nan manjadi
sifat dari napasu, adolah salalu maraso kurang, ha . . . .
Tansano Marapi jadi perak,
Singgalang jadi suaso, nyo mintak andikek jadi ameh, Gunuang Sago manjadi
intan. Baitu kandak dek napasu. Untuak itu, ado rem nan paliang pakam, yaitu
sifat kana’ah. Aratinyo, sifat kana’ah memanfaatkan dan merasa cukup dengan apa
yang diperoleh. Kok urang baparabola, dek awak tipi hitam putiah, usah manonton
ka subalah. Tapi, nikmatilah nan awak punyo karano itu baru nan ado. Dek
ranggaek nan tidak mampu, maraso banggalah tamat SMA gunokan ilmu nan didapek,
itulah inyo sifaik kana’ah.
Ba’a pulo hubungan diri jo
manusia, dek kito
makhluk sosial nan hiduik sanda-basanda, mangko paeloklah hubungan jo
masyarakaik. Ba’alah kacadiak awak, baralah kabanyak pitih, kito paralu jo
manusia. Saindak-indaknyo paja sirah baru ka laia. Kalau wa’ang mangecek
surang, galak-galak indak bakawan, Ayah antakan ka padang gaduik, tandonyo utak
nan lah kanai.
Katahui-lah nak, sahino-hino
hiduik, kalau awak disisiah urang ilia lalu, mudiak tak singgah, ka tangah
tarapuang-apuang, ka tapi tapenda-penda. Banyak pintu caro bagaua, kuncinyo
hanyo sabuah. Yaitu, hormati orang lain, sakali urang dimuliakan, balipek gando
kabalehnyo. Ciek jari manunjuak, tigo nan untuak awak.
Ado limo nan musti dipakai.
Manolah caro nan limo, Partamo, panyapo,; Kaduo, pamuji; Katigo,
panolong; Kaampek, pamaaf; Nan Kalimo, panyuko.
Tagua sapo dimaa basuo,
ibaraik asahan silaturrahim, batin tajam, budi bakilek. Paramah baso katuju,
muluik manih kucindan murah, sopan jo santun dilabiahkan. Nan elok,
nan rancak bana awak dulu mulai manyapo nan bansaik, sapo
dahulu piliah-piliah manyapo gadih, tanyo-batanyo ka sia tantang hobi, tantang
usaho, tantang dnsanak familinyo. Kok anak tingga di kampuang, sapo satiok
urang lalu, usah disibak jo di sisiah. Pangkek rang gaek dipa-apak, patuik ba
amak
imbau amak, ba-inyiak atau ba-angku, ka nan ketek baitu pulo. Nyampang
awak di rantau urang, asal kenal wajib disapo. Paliang indak, angguak ketek,
bahalo, baangkek tangan, itu kapalo baso-basi.
Adopun sifaik dek manusia nak,
ingin dipuji, dikagumi, diumbuak, disanjuangsanjuang, bataruih-tarang nyo nan sagan. Siapopun ingin panjang umua, tapi
takuik manjadi tuo. Mako sananglah bana dihatinyo, dikatokan baliau awet mudo,
umua gaek, kaniang bakilek, taimpik galombang anak bujang, ha . . . . Pujilah
nan disayanginyo, anaknyo nan kamek, lincah, galeknyo nan tagak tali, tapi ijan
dipuji inyo rancak, balapia tinju dihiduang ang. Agak-agak maanjuang urang nak,
usah malimbak, malabiahkan, overdosis ibaraik ubek. Bisa malonjak anak bayi,
babaliak aruah panabangan, nak tuah dapek cilako.
Sasudah itu suko manolong,
malang mujua, sakik jo sanang, indak kalapeh dari tangga, kini urang bisuak kok
awak. Bakato Buya Hamka : “Jangan tetawakan orang jatuh, tapi bersyukurlah
kalau anda tidak jatuh, dan sebaik-baik pekerjaan adalah menolong orang dalam
jatuh”.
Kok sanang jalang-manjalang,
kok sakik silau-manyilau, kok mati janguakmanjanguak. Banyak caro manolong urang, tolong jo pitih jo harato, tolong jo
jariah jo tanago, saindak-indaknyo tolong tolong jo aka pikiran, jo do’a jadi
juo. Sauleh rimah dalam litak labiah lah gadang manfaatnyo dari sakancah nasi,
katiko kanyang.
Nan katuju dek Rasulullah, pamaaf
indak pandandam. Sampilik mambari maaf, pamaha
jo karilahan, itulah urang rendah budi. Mambayang ka paroman-nyo, muko karuah, kaniang bakaruik, hati kasek,
bantuaknyo sanga, lah pupuih Nur-Hidayah. Sadangkan Adam lai nyo khilaf, talampau pantang makan khuldi, Tuhan mambari
kaampunan, kok kunun-lah kito
makhluk. Manuruik dalih biasonyo, nak apobilo urang pabaso tando ceke, apobilo pacimburuan tandonyo jahek, urang
pasumpah tando ciluah, pandandam tando takabua, setan basarang di hatinyo. Awak barasiah tak badoso, urang lah salah
kasadonyo, namuah batahun ndak
manyapo, jo dunsanak bakarek rotan. Baparingek
Nabi jo hadis-nyo, duo nan ka diingek, duo pulo nan ka dilupokan. Nan kadiingek, salah awak ka urang lain,
jaso urang ka diri awak. Dan nan ka dilupokan, jaso awak ka urang lain, salah urang ka diri awak. Nyampang sunsang
tabaliak pasang nak, cabiak-cabiak
silaturrahim, caia ukhwah islamiah, sinan ka turun murka Allah.
Kini nan kalimo, nan kalimo
yaitu panyuko, barasiah hati, kok urang mandapek rahmat sato basyukur, bagumbira, nyampang kok bala manimponyo,
prihatinlah di nasib kawan. Usah
sabaliaknyo nak, manampak kawan barasaki, awaklah masam kurang bunyi, hatipun paneh manggalagak, mancaliak
kadai urang kayun, dek awak susuik jua-bali. “Ayam batino nan batalua, ikuanyo padiah dahulu”. Jauahkan sifaik nan
baitu nak. Baitupun usah pamatahkan
kecek urang, suko maudi, marandahkan, manunggu utang, di nan rami mamasang pitih barakuak.indak saide sapandapek, balain
tapi katagokkan, itu biaso dalam
rapek. Tapi agak-agak kalau badebat, iyokan dek urang nan tasampai, lalukan dek awak jo daliahnyo, indak bakasam
sambuang parak. Manyubarang di aia dareh adolah bana rasionyo. Ambiak ancang agak kahulu, turuikkan hiliran aia,
manyerong ansua ka mudik, malereng
geser haluan, biduak ka sampai di subarang. Usah disongsong aruih sungai, karam di riam, diputanyo hanyuik kok
indak bamuaro. Manyanangkan hati urang itulah resep pergaulan indak karasan salamonyo, picayolah.
Adapun hubungan timba baliak
antaro makhluk dengan Khalik ibaraik ikan dengan aia. Kok nyampang ikan tapisah, carai talantiang
dari aia, alamaik hiduik ka sansaro, tak kama manggapai lai. Tapi
sabaliaknyo nak, aia indak manganduang ikan, haram kok inyo ka tagamang,
samiang alun ka ta came. Baitulah pulo dengan Tuhan, walau manusia kapia sadonyo,
langik engka, bumi durako, indak ka sumbiang martabat-Nyo, zat Allah tatap
mulia.
Dek sabab karano itu nak, ijan
manjauah dari Allah. Hubuangkan diri jo nan satu. Salamo jantuang badanyuik,
salagi angok turun-naiak, Tuhan nan ambek dilengahkan. Kalau diri sudah
manyatu, dakek nan tidak baantaro, jauah nan tidak bajara’an, sinan hidayah
turunnyo. Sahamba-hamba tabu nak, limo kali dalam sahari tamui Tuhan jo
talipon, mangecek langsuang samo surang. Mintaklah apo ka di mintak, kadukan
nasib parasaian, tangih jo ratok ka bapujuak, tagamang lai ka
bajawek Rahman jo Rahim salamonyo.
Adopun kok Ang nak tau satantang nomor talipon-Nyo,
hanyo sabanyak tigo angko. Yaitu, 24434. duo rakaat shalat subuah, ampek rakaat
waktu luhua, ampek pulo dimasuak asar, tigo rakataan di mugarib, ditambah
ampek shalat isya. Aratinyo, sumbayang nak, sumbayang, sumbayang, sumbayang, usah
ditinggakan.
Manuruik sifaik jo janji-janji-Nyo Allah itu Maha Pengampun, murah maaf,
maha jo dandam. Tapi ado
duo nan tak bahampunan, partamo murtad, kaduo syirik. Nan dimukasuik dengan
murtad nyato-nyato mamutuih tali, maurak buhua gagang iman, kato jo ruek mambulakang,
katie sirah urang namokan. Sawajah tantang pado syirik, dalam nan inyo baindakkan,
hati nan ragu, ragu bimbang. Dilaia lai maangguak, di dalam batin manggeleng.
Tauhid saparo sudah, mancari
Tuhan salain Allah. Kok itu sfat nan bapakai, berang Allah sampai ka gunjai tunggu
jahannam, hari isuak. Jangankan pado Tuhan Allah, manusiapun lai pandai
berang. Kok ati bini alah manulak, tubuahnyo lah mambulakang, tandonyo indak
nio
awak, caraikan istri sanan juo. Atau di dalam inyo basuami, mancari
pulo laki lain, wajib ditalak salamonyo. Mamakai istri
nan baitu gayuik hukumnyo dalam Syarak, tacacek bana di nagari, layua talingo
kecek urang.
Mako kini Ayah ingekkan, hati-hati
manjago iman. Taguah-taguah paciak tauhid, usah sumbiang, usahlah cakak. Kok
bulek indak bapasagi, picaknyo indak basuduik, runciangpun indak
bajipang. Walau ba’alah badai mahampeh, lauik gilo tapan mangamuak, kamudi
usah dilapehkan. Hanyo Allah tampek balinduang nak, bukan dukun, bukanlah datu, bukanlah
pulo tukang tanuang atau mamintak bakeh kuburan, kok kunun ka setan jo ubillih.
“Iyya kanak budu wa iyya kanasta’in”, (kapado Allah kito manyambah
kapado-Nyo pulo mintak tolong).
Nah… itulah nak, itulah
pitaruah Ayah. Kok nasehat ko lah namonyo, kok pituah ka Ang katokan.
Nan nyato utang ka anak lah taansua. Lain hari Ayah lansaikan.
A . . . baa Ang kini, karano
hari lah laruik malam, badan latiah, mato takantuak, kito baganjua lalok
dulu. Insya Allah bisuak kok lai iduik juo, disambuang guliang, ditamatkan
surah. Sagitulah da’ulu, sakian sajo. Mudah-mudahan sedikit waktu
lagi akan kami susunkan Pitaruah Ayah serial ke-2. dalam
format dan judul yang sama..
Mudah-mudahan ado munfa’atnyo,,,Amin...wassalam.
Hati-hati mancari jodoh..jan basuo kato urang: "babaju
kasungguah lusuah,bakatak-katak dilangan, lah buliah mangkonyo rusuah, mandapek
raso kahilangan". langsano mamiliah kayu kabajak, mangko carilah nan
lantiak landai nan bungkuak agak malaua buliah nak rumik manarahnyo...! piliah
dagiangnyo na bapilin, bamatan bamato-mato, batalin ba urek-urek. mukasuiknyo
kok tasorong bajak ka batu, sah maliuak mato singka, kabau nan indak payah
amek. Satantang mamiliah perempuan ado anam (6) nan dipandang: Rancak ruponyo
(manis rupanya) Mulia bangsanyo (mulia bangsanya) Banyak haratonyo (banyak
hartanya) Tinggi sikolanyo (tinggi sekolahnya) Haluih budinyo (halus budinya)
Taat agamonyo (taat agamanya) Carilah sabalik kampuang. Pareso bilang nagari
bak mamiliah baniah katampang. Nan rupo elok rauiknyo rancak, kok kuniang
putiah barasiah, kok itam manihnyo manjalinok, gadang nan indak gadang bana,
gapuak tangguang kuruih ndak jadi, langkahnyo tagonyek-gonyek, lenggoknyo cando
baukua, dicaliak taguah pandang mandanyuik, pado galak sengeh nan labiah, dak
basikek nampak kamek juo..hehehe.. Nan bangso
tinggi badarah biru. anak rajo turun tamurun,anak puti sunduik kasunduik,ibu
dosen,bapak pejabat, mamak cadiak urang tapandang, menantu lareh dahulunyo.
Piliah pulo na kayo banyak harato. sawah bajanjang turun bukik, parak laweh
tumpak batumpak, bantiang jo kabau tak tabilang. Rumah mewah oto balirik,
tokonyo sablaik pasa, tiok banh badeposito. Satantang sikolahnyo. Urang tadidik terpelajar, sarjana S1,pasca sarjana
digayuiknyo. Bahaso inggris bak cando aia tajun, bahaso jerman indak
mahangok. Alun sampai disinan sajo, nan baradap babudi aluih, tutua lunak, kato
marandah, gayanyo anggun keibuan, lincah dan sopan santun, tapakai tata krama
sahinggo madok kabawah indak manakua, diateh pantang kalinduangan, kayo miskin
tak basisiah. Terakhir, gadih muslimah, pakai jilbab, iman taguah, amalan taat,
juara umum MTQ, pengurus remaja mesjid dan pandai badakwah jo bacaramah. Itu
kok kandak buliah pintak balaku. tapi, raso tak mungkin ka batamu, sarik buliah
larang basuo antah didalam kato-kato. kadang-kadang iyolah dapek nan dihati
tapi ndak dapek bakandak hati. Kok indak basuo sado nan tun, diantaro nan anam
(6) tu nan dicaliak usah tatumpu ka nan ampek (4) tapi utamokan nan duo macam yaitu,
budi jo agamo. sabab akibatnyo, rancak rupo indak bariman, itu pangka cilako
dalam nagari manggata dalam kampuang. Mulia bangso babudi indak, congkak
takabua tantangannyo, manjajok di masyarakat. nan kayo jauah agamo, tumbuah lah
tamak jo sarakah jo pitih urang diagonyo, ilmu tinggi akhlaknyo kurang, alamaik
cadiak nak manjua, negara digadaikannyo. Sebaliknyo, rupo kurang tampang
manangah, awak bansaik sikolah tangguang,sudah yatim, piatu pulo tapi inyo
babudi elok baso, iman taguah taat, itulah urang yang dipiliah. Sebagaimana
hadits nabi,"hendaklah kamu memilih istri yang baik agama dan akhlaknya,
kalaulah tidak demikan niscaya kamu kecewa" Kok mato condong ka nan
rancak, salero tunggang ka nan lamak. Itu wajar sajo karano sifat manusiawi. Mangko
carilah nan elok rupo manih dipandang, ubeh jariah palarai payah, panyajuak
mato patang jo pagi.
Selengkapnya : http://www.kompasiana.com/www.hariansinggalang.com/pitaruah-ayah-pesan-ayah_550ffcb18133119f36bc60e6
Selengkapnya : http://www.kompasiana.com/www.hariansinggalang.com/pitaruah-ayah-pesan-ayah_550ffcb18133119f36bc60e6
leh : Alm. Idrus Hakimy Dt Rajo Panghulu
501. Samo bapokok babalanjo, samo bajariah
bausaho.
Cara yang baik dalam menegakkan usaha dalam
pertanian, perdagangan dsb.
502. Surang
bajariah bausaho, surang bapokok babalanjo.
Cara dimodali melaksanakan suatu usahapun dapat dilaksanakan asal dengan perhitungan yang masak.
Cara dimodali melaksanakan suatu usahapun dapat dilaksanakan asal dengan perhitungan yang masak.
503. Sabuik nyato tarapuang, kok untuang
batu jaleh tabanam, ikhtiar mamiliah untuang manyudahi.
Yang jadi kewajiban bagi kita manusia berusaha sejauh kemampuan dalam mencapai kehidupan yang baik kalau telah dilaksanakan dengan segala persyaratan yang wajar dan berlaku, hasilnya kita serahkan kepada Tuhan Yang Maha Esa. Tetapi Tuhan telah menjanjikan siapa yang berusaha dengan baik akan diberi rezki sesuai dengan apa yang telah diusahakan.
Yang jadi kewajiban bagi kita manusia berusaha sejauh kemampuan dalam mencapai kehidupan yang baik kalau telah dilaksanakan dengan segala persyaratan yang wajar dan berlaku, hasilnya kita serahkan kepada Tuhan Yang Maha Esa. Tetapi Tuhan telah menjanjikan siapa yang berusaha dengan baik akan diberi rezki sesuai dengan apa yang telah diusahakan.
504. Anggang
lalu atah jatuah, Pulang pagi babasah-basah. Cupak panghulu kok tasintuah, kampuang
halaman kaluah kasah.
Penghulu/pemimpin yang tidak tahu peraturan akan mengakibatkan masyarakat dan kampung halaman kucar kacir.
Penghulu/pemimpin yang tidak tahu peraturan akan mengakibatkan masyarakat dan kampung halaman kucar kacir.
505. Anggang lalu atah jatuah balam
sadundun jo marabah, Panghulu kalau takicuah, anak kamanakan namuah
tajuah.
Penghulu/pemimpin yang mudah dipengaruhi orang lain, mengakibatkan kehancuran masyarakat yang dipimpinnya.
Penghulu/pemimpin yang mudah dipengaruhi orang lain, mengakibatkan kehancuran masyarakat yang dipimpinnya.
506. Alah bauriah bak sipasan, kok bakiek
alah bajajak, muluik panghulu nak nyo masin pandai bagaua jo rang banyak.
Penghulu/pemimpin yang pandai mendekati dan menggauli masyarakatnya, yang dia menjadi pemimpin yang disegani dan berwibawa.
Penghulu/pemimpin yang pandai mendekati dan menggauli masyarakatnya, yang dia menjadi pemimpin yang disegani dan berwibawa.
507. Alah bauriah bak sipasan, kok bakiek
alah bajajak, mangingek putaran musim, sandi adaik jan dianjak.
Bagaimanapun suasana berobah musim berganti, penghulu tetap orang membela kebenaran.
Bagaimanapun suasana berobah musim berganti, penghulu tetap orang membela kebenaran.
508. Adaik dunia baleh mambaleh, adaik
tapuak jawek manjawek, sifaik dubalang kalau tapakai, banyak rakyaik kama
upek.
Penghulu adalah pemimpin yang sifatnya lunak lembut ramah tamah. Kalau pemarah main hakim sendiri tidak disukai rakyat.
Penghulu adalah pemimpin yang sifatnya lunak lembut ramah tamah. Kalau pemarah main hakim sendiri tidak disukai rakyat.
509. Alah bakarih samparono, bingkisan
rajo Majopahik, tuah bassabab bakarano, pandai batenggang dinan rumik.
Pemimpin yang disegani ialah yang bisa mengambil suatu tindakan disaat genting tetapi bijaksana.
Pemimpin yang disegani ialah yang bisa mengambil suatu tindakan disaat genting tetapi bijaksana.
510. Alun rabah lah ka ujuang, alun pai
lah babaliak, balun dibali lah bajua, balun dimakan lah baraso.
Seorang pemimpin pandangan dan pemikirannya jauh kedepan, memperhitungkan kemungkinan kemungkinan yang akan terjadi.
Seorang pemimpin pandangan dan pemikirannya jauh kedepan, memperhitungkan kemungkinan kemungkinan yang akan terjadi.
511. Alun bakilek lah bakalam, bulan lah
langkok tigo puluah, alun takilek lah tapaham, raso lah tibo dalam tubuah.
Seorang pemimpin harus arief bijaksana, memahami hal-hal yang terjadi dan mampu mencari jalan keluar dan memecahkan persoalan.
Seorang pemimpin harus arief bijaksana, memahami hal-hal yang terjadi dan mampu mencari jalan keluar dan memecahkan persoalan.
512. Aia janiah sayaknyo landai, ikan
jinak sulik dicakau.
Tenang dan sabar ahli dalam memecahkan suatu permasaalahan yang terjadi, tetapi tidak bisa dipengaruhi.
Tenang dan sabar ahli dalam memecahkan suatu permasaalahan yang terjadi, tetapi tidak bisa dipengaruhi.
513. Aia janiah sayaknyo landai, jalan
rayo titian batu, kalau barundiang cadiak jo nan pandai, nan duo manjadi satu.
Kepandaian dan kecerdasan seorang pemimpin, bisa mewujudkan persatuan dalam masyarakat yang dipimpinnya, dan mendamaikan orang yang sedang bersengketa.
Kepandaian dan kecerdasan seorang pemimpin, bisa mewujudkan persatuan dalam masyarakat yang dipimpinnya, dan mendamaikan orang yang sedang bersengketa.
514. Alang tukang binaso kayu, alang
cadiak binaso adaik, alang alim rusak ugamo, alang pandai rusak nagari.
Seorang penghulu/pemimpin yang kurang ahli dan bijaksana, membawa kerusakan dalam segala bidang.
Seorang penghulu/pemimpin yang kurang ahli dan bijaksana, membawa kerusakan dalam segala bidang.
515. Batang
pua jo batang kincuang, ambiak umbuiknyo ado gunonyo. Disapuah bana ameh
lancuang, kilek timbago nampak juo.
Pemimpin yang berpura-pura terhadap tugas kepemimpinannya, akan diketahui lambat laun oleh rakyatnya.
Pemimpin yang berpura-pura terhadap tugas kepemimpinannya, akan diketahui lambat laun oleh rakyatnya.
516. Angguak
anggak geleang amuah, unjuak nan indak babarikan.
Cara pemimpin yang licik menghadapi Belanda dan Jepang diwaktu penjajahan demi kemerdekaan.
Cara pemimpin yang licik menghadapi Belanda dan Jepang diwaktu penjajahan demi kemerdekaan.
517. Bulek aia kapambuluah, bulek kato jo
mufakat.
Musyawarah untuk mufakat perlu dilaksanakan oleh setiap yang disebut pemimpin dalam hal-hal yang patut dimusyawarahkan, dan sebagai cirri khas adat Minang.
Musyawarah untuk mufakat perlu dilaksanakan oleh setiap yang disebut pemimpin dalam hal-hal yang patut dimusyawarahkan, dan sebagai cirri khas adat Minang.
518. Biduak lalu kiambang batauik, anjiang
manggonggong musyafir lalu.
Suatu kejadian dalam kehidupan masyarakat yang seolah-olah dibiarkan untuk tidak menimbulkan sesuatu, sedang orang tidak terpengaruh karenanya.
Suatu kejadian dalam kehidupan masyarakat yang seolah-olah dibiarkan untuk tidak menimbulkan sesuatu, sedang orang tidak terpengaruh karenanya.
519. Bulek
baru digolekkan, picak baru dilayangkan.
Musyawarah untuk mufakat adalah suara bulat yang diterima dengan hati yang ikhlas atas sesuatu yang dimusyawarahkan.
Musyawarah untuk mufakat adalah suara bulat yang diterima dengan hati yang ikhlas atas sesuatu yang dimusyawarahkan.
520. Bulek
ijan basuduik, picak ijan basandiang.
Kebulatan yang diambil tanpa tulus ikhlas menimbulkan hal yang kurang baik, karena yang ikut memutuskan karena rasa terpaksa.
Kebulatan yang diambil tanpa tulus ikhlas menimbulkan hal yang kurang baik, karena yang ikut memutuskan karena rasa terpaksa.
521. Baiyo mangko bakato, batolan mangko
bajalan.
Selalulah bermusyawarah setiap yang akan dilaksanakan, agar jangan jalan sendiri.
Selalulah bermusyawarah setiap yang akan dilaksanakan, agar jangan jalan sendiri.
522. Bajalan bagageh-gageh, kacondoang
mato yang banyak, pucuak bulek kalau tarageh alamaik tareh kan tahannyak.
Pemimpin/penghulu kalau sudah kelihatan budi oleh rakyatnya, alamat kewibawaannya akan hilang.
Pemimpin/penghulu kalau sudah kelihatan budi oleh rakyatnya, alamat kewibawaannya akan hilang.
523. Bajua bamurah-murah, batimbang jawab
ditanyoi, panghulu kalau lah pacah adaik nan indak baguno lai.
Kalau pemimpin dalam suatu masyarakat telah pecah, alamat aturan tidak akan jalan, adatpun akan hancur.
Kalau pemimpin dalam suatu masyarakat telah pecah, alamat aturan tidak akan jalan, adatpun akan hancur.
524. Bajalan bagageh-gageh kacondoang mato
rang banyak, kalau salah jan mangareh nak bakawan jo rang banyak.
Karena manusia bersifat kilaf, andai kata terjadi pada seorang pemimpin akuilah secara terus terang, masyarakat akan menilai pemimpin yang baik.
Karena manusia bersifat kilaf, andai kata terjadi pada seorang pemimpin akuilah secara terus terang, masyarakat akan menilai pemimpin yang baik.
525. Bajua bamurah-murah, ditanyo jawab
batimbang, pemimpin indak samo arah disinan rakyat manjadi bimbang.
Lembaga pemimpin yang tidak satu kata dengan perbuatan, akan menimbul kebimbangan rakyatnya.
Lembaga pemimpin yang tidak satu kata dengan perbuatan, akan menimbul kebimbangan rakyatnya.
526. Bajalan lansuang kapandakian, baranti
tantang nan data, kalau indak jaleh ujuang panantian, alun dipaciknyo lai
tango.
Seorang pemimpin yang tidak mengetahui seluk beluk masyarakat dan sifat serta adat istiadat/agamanya, tidak akan berhasil memimpin masyarakat tersebut.
Seorang pemimpin yang tidak mengetahui seluk beluk masyarakat dan sifat serta adat istiadat/agamanya, tidak akan berhasil memimpin masyarakat tersebut.
527. Biduak didayuang manantang ombak,
laia dikambang manantang angin, nakodoh nan awas dikamudi, padoman nan
usah dilapehkan.
Kalau seorang pemimpin yang telah menghayati seluk beluk dan sifat masyarakatnya sekali-sekali jangan diabaikan hal yang demikian.
Kalau seorang pemimpin yang telah menghayati seluk beluk dan sifat masyarakatnya sekali-sekali jangan diabaikan hal yang demikian.
528. Bintang kajora tabik sanjo, hilang
manjalang tangah malam, bisuak manjadi bintang timua. Batiup angin di
utara, salo manyalo angin topan, sinan adaik nyato paguno.
Kapan kekacauan telah memuncak, kenakalan telah menjadi-jadi, krisis moralpun demikian, orang akan mengetahui bagaimana pentingnya ajaran adat diamalkan dan dikembangkan serta dibina.
Kapan kekacauan telah memuncak, kenakalan telah menjadi-jadi, krisis moralpun demikian, orang akan mengetahui bagaimana pentingnya ajaran adat diamalkan dan dikembangkan serta dibina.
529. Bajanjang naiak batanggo turun, naiak
dari janjang nan dibawah, turn dari tango nan diateh.
Bentuk pemerintahan yang demokrasi yang Pancasila, selalu mencerminkan dan melaksanakan kehendak hati nurani rakyat, dari rakyat untuk rakyat.
Bentuk pemerintahan yang demokrasi yang Pancasila, selalu mencerminkan dan melaksanakan kehendak hati nurani rakyat, dari rakyat untuk rakyat.
530. Bapucuak bulek baurek tunggang,
babuah labek badaun rimbun, buah labek buliah dimakan, daun rimbun tampek
balinduang kapanehan, tampek bataduah kahujannan.
Pemerintah seumpama kayu beringin besar berurat kebawah, daun rimbun tempat berlindung diwaktu panas dan hujan, yang selalu memikirkan kepentingan rakyatnya.
Pemerintah seumpama kayu beringin besar berurat kebawah, daun rimbun tempat berlindung diwaktu panas dan hujan, yang selalu memikirkan kepentingan rakyatnya.
531. Bajalan manuju bateh, balaia manuju
pulau.
Pemimpin mempunyai titik sasar dari cita-cita rakyatnya, dan berusaha mencapai sasaran tersebut.
Pemimpin mempunyai titik sasar dari cita-cita rakyatnya, dan berusaha mencapai sasaran tersebut.
532. Bak maelokan aua diujuang, bak
maantakkan kayu bacabang.
Akibat yang ditimbulkan disebabkan kurang wibawa seorang pemimpin, dan tidak bulatnya kata yang dimufakati, rakyat sulit dikoordinir.
Akibat yang ditimbulkan disebabkan kurang wibawa seorang pemimpin, dan tidak bulatnya kata yang dimufakati, rakyat sulit dikoordinir.
533. Bak
mambao kambiang ka aia, bak mamburo abu dingin.
Rakyat sulit diarahkan dan kurang memberikan partisipasinya terhadap perintah pimpinannya.
Rakyat sulit diarahkan dan kurang memberikan partisipasinya terhadap perintah pimpinannya.
534. Bajalan tatap di nan pasa, bakata
tatap di nan bana.
Sifat yang harus dimiliki oleh seorang penghulu/pemimpin. Sanantiasa berbuat dan bertindak menurut undang-undang dan ketentuan yang berlaku, selalu tegak diatas kebenaran.
Sifat yang harus dimiliki oleh seorang penghulu/pemimpin. Sanantiasa berbuat dan bertindak menurut undang-undang dan ketentuan yang berlaku, selalu tegak diatas kebenaran.
535. Bak
manari indak batabuah, bak kampuang indak ba nan tuo, rumah indak batungganai,
bak mangaleh samo gadang.
Suatu masyarakat yang kacau balau tidak terkendali oleh pimpinannya.
Suatu masyarakat yang kacau balau tidak terkendali oleh pimpinannya.
536. Baulemu
kapalang paham, bapikia kapalang aka.
Seorang pemimpin yang tidak mengusai persoalan yang terjadi dalam masyarakat.
Seorang pemimpin yang tidak mengusai persoalan yang terjadi dalam masyarakat.
537. Budi
indak namuah tajua, paham indak namuah tagadai.
Kehati-hatian yang harus dimiliki oleh seorang pemimpin untuk tidak hilang kewibawaannya.
Kehati-hatian yang harus dimiliki oleh seorang pemimpin untuk tidak hilang kewibawaannya.
538. Baukua jambo jo jangkau, untuak
baagak baagiahkan.
Seorang penghulu/pemimpin mempunyai ketentuan ketentuan tersendiri untuk menja-
ga prestisenya.
Seorang penghulu/pemimpin mempunyai ketentuan ketentuan tersendiri untuk menja-
ga prestisenya.
539. Bumi laweh bapadang lapang, gunuang
indak runtuah karano kabuik, lauik indak karuah karano ikan.
Seorang pemimpin harus berdada lapang, berpikiran luas, sabar dan tawakkal.
Seorang pemimpin harus berdada lapang, berpikiran luas, sabar dan tawakkal.
540. Bajalan
surang indak dahulu, bajalan baduo indak ditangah. Hemat cermatlah
dahulu, martabat nan anam jan lah lengah.
Seorang pemimpin haruslah penuh dengan kehati-hatian dan senantiasa mengamalkan martabat yang enam menurut adat Minangkabau.
Seorang pemimpin haruslah penuh dengan kehati-hatian dan senantiasa mengamalkan martabat yang enam menurut adat Minangkabau.
541. Bamato
baliak batimba, tajam tak rago dek baasah, putiah nan indak dek
bakilia, bapantang malapeh kaasahan.
Dengan filsafat keris penghulu mengandung arti pemimpin sifat adil dan benar, tidak bisa dipengaruhi, kalau tidak atas jalan yang benar.
Dengan filsafat keris penghulu mengandung arti pemimpin sifat adil dan benar, tidak bisa dipengaruhi, kalau tidak atas jalan yang benar.
542. Basasok
bajurami, bapandam bapakuburan.
Syarat yang ada bagi seorang penghulu, juga menjadi syarat pemimpin pemerintahan (bangsa asli Indonesia)
Syarat yang ada bagi seorang penghulu, juga menjadi syarat pemimpin pemerintahan (bangsa asli Indonesia)
543.
Bapandam bapakuburan, balabuah batapian.
Syarat untuk suatu daerah yang diakui penuh menjadi suatu negeri.
Syarat untuk suatu daerah yang diakui penuh menjadi suatu negeri.
544.
Bakorong bakampuang barumah batanggo.
Mempunyai kelompok kaum dan rumah tangga, tempat kediaman.
Mempunyai kelompok kaum dan rumah tangga, tempat kediaman.
545. Basawah
baladang, babalai bamusajik.
Mempunyai daerah persawahan dan ladang tempat mencari kehidupan, dan berbalairong dan masjid, lambang kebesaran adat dan syarak.
Mempunyai daerah persawahan dan ladang tempat mencari kehidupan, dan berbalairong dan masjid, lambang kebesaran adat dan syarak.
546. Bulek
jantuang dek kalupak, bulek aia dek pambuluah.
Ketentuan hukum tentang mengambil kata mufakat didalam adat.
Ketentuan hukum tentang mengambil kata mufakat didalam adat.
547. Banyak
andai jo kucindan, banyak galuik jo galusang.
Seorang pemimpin yang bicara tanpa dipikirkan dan tergesa-gesa dalam mengambil tindakan.
Seorang pemimpin yang bicara tanpa dipikirkan dan tergesa-gesa dalam mengambil tindakan.
548. Balam
nan lupo pado jarek, jarek indak lupo pado balam.
Dalam suasana perang perlu selalu dalam kewaspadaan atas setiap kemungkinan.
Dalam suasana perang perlu selalu dalam kewaspadaan atas setiap kemungkinan.
549. Bak
bakayuah biduak kahilia, bak maimbau urang kadatang.
Suatu pekerjaan dalam masyarakat, karena kesadaran masyarakat tersebut sangat mudah dilaksanakan.
Suatu pekerjaan dalam masyarakat, karena kesadaran masyarakat tersebut sangat mudah dilaksanakan.
550.
Badindiang sampai kalangik, baampang lapeh kasubarang.
Suatu persengketaan yang terjadi antara keluarga atau suatu negeri dengan negeri yang lain, yang sulit untuk diperbaiki kembali.
Suatu persengketaan yang terjadi antara keluarga atau suatu negeri dengan negeri yang lain, yang sulit untuk diperbaiki kembali.
551. Balaia
ka pulau bangka bao sirauit duo tigo. Kalau kaia panjang sajangka jan lah lauik
handak didugo.
Kalau pengetahuan seorang pemimpin yang tidak lengkap, jangan dicoba memimpin suatu masyarakat yang kritis.
Kalau pengetahuan seorang pemimpin yang tidak lengkap, jangan dicoba memimpin suatu masyarakat yang kritis.
552. Bia tanduak bakubang asa paluang lai
makan.
Biarlah pimpinan menurut kehendak masyarakat asal tujuan pimpinan yang baik dapat dijalankan.
Biarlah pimpinan menurut kehendak masyarakat asal tujuan pimpinan yang baik dapat dijalankan.
553. Curi maliang taluang dindiang, tikam
bunuah padang badarah, ibo diadat kato giliang turuikan putaran roda.
Suatu sistim untuk membina dan mengembangkan ajaran adat, harus disesuaikan dengan zaman pengamalan adat berbuhul sentak.
Suatu sistim untuk membina dan mengembangkan ajaran adat, harus disesuaikan dengan zaman pengamalan adat berbuhul sentak.
554. Data balantai papan licin balantai
kulik
Sesuatu hasil mufakat yang akan dicapai hendaklah disesuaikan dengan kemampuan masyarakat yang dipimpin.
Sesuatu hasil mufakat yang akan dicapai hendaklah disesuaikan dengan kemampuan masyarakat yang dipimpin.
555. Dicari rundiang nan saiyo, dicari
kato nan sabuah.
Cara mencari mufakat dalam suatu permusyawaratan.
Cara mencari mufakat dalam suatu permusyawaratan.
556. Ditunkuik ditatilantangkan, dikana
awa jo akia.
Tiap sesuatu dipikirkan semasak-masaknya, dipikirkan mudarat dan mamfaat.
Tiap sesuatu dipikirkan semasak-masaknya, dipikirkan mudarat dan mamfaat.
557. Dibao
ribuik dibao angin, dibao pikek dibao langaui. Muluik jo hati kok balain, pantangan adaik
Minangkabau.
Berlain mulut dengan hati jangan terjadi bagi seorang pemimpin/penghulu, tidaklah menurut jalan adat.
Berlain mulut dengan hati jangan terjadi bagi seorang pemimpin/penghulu, tidaklah menurut jalan adat.
558. Dago dagi mambari malu, sumbang salah
laku paragai. Kalau lungga ganggam panggulu, cupak jo gantang katasansai.
Seorang penghulu kalau tidak kuat memegang peraturan adat, alamat aturan adat dan agama tidak akan dapat dihayati oleh anak kemenakan.
Seorang penghulu kalau tidak kuat memegang peraturan adat, alamat aturan adat dan agama tidak akan dapat dihayati oleh anak kemenakan.
559. Dek
gantang di Bodi Caniago, ditapuang batu dilicak pinang. Dituang adaik
kalimbago, dimulai malukih undang-undang.
Cara nenek moyang membangun masyarakat dan kampung halamannya, membikin adat dan lembaga menjadi aturan.
Cara nenek moyang membangun masyarakat dan kampung halamannya, membikin adat dan lembaga menjadi aturan.
560. Dalam
awa akia mambayang, sungguah mujua tuah manjawek, panggang babaliak dipikiakan,
supayo dipagang taguah dipacik arek.
Bagi seorang yang telah dipilih menjadi pimpinan haruslah dipikirkan tanggung jawab yang diserahkan masyarakat kepadanya.
Bagi seorang yang telah dipilih menjadi pimpinan haruslah dipikirkan tanggung jawab yang diserahkan masyarakat kepadanya.
561. Dibao
ribuik dibao angin, dibao langau dibao pikek, barih balabiah kok tabungin urek
tunggang namuah tabukek.
Kalau aturan adat dan undang-undang serta hukuk adat tidak dijalankan secara jujur oleh penghulu, alamat menghancurkan kemurnian adat Minangkabau.
Kalau aturan adat dan undang-undang serta hukuk adat tidak dijalankan secara jujur oleh penghulu, alamat menghancurkan kemurnian adat Minangkabau.
562. Dalam
bulek bapasagi, dalam duo tangah tigo. Angguak anggak geleang amuah, unjuak
nan indak babarikan.
Sifat yang tidak boleh dipakai dalam masyarakat kecuali terhadap musuh negara.
Sifat yang tidak boleh dipakai dalam masyarakat kecuali terhadap musuh negara.
563. Duduak sarupo rang kamanjua, tagak
saroman rang ka mambali.
Seseorang yang bersifat berpura-pura, membela dan menegakkan keadilan tetapi sebenarnya menghancurkannya.
Seseorang yang bersifat berpura-pura, membela dan menegakkan keadilan tetapi sebenarnya menghancurkannya.
564. Dikirai mangkonyo basah, dilampok
mangkonyo kariang.
Sesuatu kejadian yang sifatnya tetek bengek, tetapi kalau tidak pandai cara mentekelnya akan menjadi besar.
Sesuatu kejadian yang sifatnya tetek bengek, tetapi kalau tidak pandai cara mentekelnya akan menjadi besar.
565. Diliek jo aka budi, muluik manih baso
katuju, budi haluih bak lauik dalam.
Cara seorang pemimpin membawa masyarakatnya kepada jalan yang benar diyakinkan dengan cara sebaik-baiknya.
Cara seorang pemimpin membawa masyarakatnya kepada jalan yang benar diyakinkan dengan cara sebaik-baiknya.
566. Dipahaluih andai rundiang, dipabanyak
ragam kecek, dipagadang tungkuih rabuak padi dikabek jo daunnyo.
Cara membawa orang yang keras kepala kepada jalan yang benar, dengan segala cara dan kebijaksanaan.
Cara membawa orang yang keras kepala kepada jalan yang benar, dengan segala cara dan kebijaksanaan.
567. Dahulu rabab nan batangkai, kini
lagundi nan baguno, dahulu adaik nan bapakai, kinilah pitih nan paguno.
Pengaruh materiil akan menghilangkan rasa ajaran adat kalau tidak dibina kembali dengan cara sungguh-sungguh.
Pengaruh materiil akan menghilangkan rasa ajaran adat kalau tidak dibina kembali dengan cara sungguh-sungguh.
568. Elok nagari dek panghulu, sapakaik
manti jo dubalang, kalau indak pandai mamacik hulu, alamaik sapuah
kamanggulang.
Kalau tidak pandai jadi pemimpin alamat masyarakat akan kucar kacir, keadilan sukar ditegakkan, apalagi mencapai kemakmuran.
Kalau tidak pandai jadi pemimpin alamat masyarakat akan kucar kacir, keadilan sukar ditegakkan, apalagi mencapai kemakmuran.
569. Elok tapian dek nan mudo, manjadi
tuah pandapatan, kalau indak pandai jadi nakodoh alamaik kapa karam di
daratan.
Kalau tidak ahli jadi pemimpin sama artinya karam rakyat didaratan. tujuan tidak akan tercapai tetapi kemelaratan rakyat akan terjadi.
Kalau tidak ahli jadi pemimpin sama artinya karam rakyat didaratan. tujuan tidak akan tercapai tetapi kemelaratan rakyat akan terjadi.
570. Elok nagari dek panghulu, rancak
tapian dek nan mudo, kalau ka mamagang hulu, pandai-pandai mamaliharo
puntiang jo mato.
Kalau akan jadi pemimpin tahu menjaga sesuatu akibat yang akan terjadi, dengan mengetahui sebab yang dihadapi.
Kalau akan jadi pemimpin tahu menjaga sesuatu akibat yang akan terjadi, dengan mengetahui sebab yang dihadapi.
571. Elok nagari dek panghulu, elok
musajik dek tuangku, elok tapian dek nan mudo, elok rumah dek bundo
kanduang.
Unsur-unsur pimpinan yang merupakan potensi yang menentukan dalam masyarakat Minangkabau.
Unsur-unsur pimpinan yang merupakan potensi yang menentukan dalam masyarakat Minangkabau.
572.
Falsafah pakaian rang panghulu, didalam alam tanah Minang. Kalau ambalau maratak hulu, puntiang
tangga mato tabuang.
Kalau kiranya pemimpin memberikan ajaran yang salah kepada rakyat baik dengan tingkah laku ataupun perbuatan, akan lebih berbuat dari itu.
Kalau kiranya pemimpin memberikan ajaran yang salah kepada rakyat baik dengan tingkah laku ataupun perbuatan, akan lebih berbuat dari itu.
573. Gadang buayo dikualo, gadang garundang
dikubangan, samuik barajo diliangnyo.
Setiap pemimpin berkuasa atas daerah yang dipimpinnya.
Setiap pemimpin berkuasa atas daerah yang dipimpinnya.
574. Gunuang timbunan kabuik, lurah
timbunan aia, lauik timbuanan ombak, gunuang timbunan angin.
Seorang pemimpin harus berlapang dada, karena segala persoalan masyarakat akan bertumpuk padanya.
Seorang pemimpin harus berlapang dada, karena segala persoalan masyarakat akan bertumpuk padanya.
575. Gadanglah aia disitangkai, gadang nan
sampai kaulakan, nan sabuah usah diungkai, nan rumik usah dikatokan.
Seorang pemimpin harus menyimpan rahasia, begitupun perkataan yang tidak patut diucapkan.
Seorang pemimpin harus menyimpan rahasia, begitupun perkataan yang tidak patut diucapkan.
576. Gadang usah malendo, panjang usah
malindih, cadiak usah manjua, laweh usaha manyaok.
Kecerdasan pimpinan jangan dpergunakan kepada hal-hal yang akan merugikan.
Kecerdasan pimpinan jangan dpergunakan kepada hal-hal yang akan merugikan.
577. Guntiang nan dari Ampek Angkek, dibao
urang ka Mandi Angin, dipinjam urang ka Biaro. Kok datang gunjiang jo
upek, sangko sitawa jo sidingin, baitu pamimpin sabananyo.
Biasa pemimpin diupat dan dipuji, karena banyak rakyat yang memberikan penilaian yang berbeda pandangan seluruhnya diterima dengan kepala dingin.
Biasa pemimpin diupat dan dipuji, karena banyak rakyat yang memberikan penilaian yang berbeda pandangan seluruhnya diterima dengan kepala dingin.
578. Gulamo mudiak ka hulu, mati disemba
ikan tilan, kanailah anak bada balang, Pusako niniak nan dahulu, lai
babuhua bakanakkan, kini manjadi undang-undang.
Pusaka nenek moyang dahulunya, masih tetap merupakan aturan yang dapat disumbangkan dalam membangun negara dan bangsa, serta kampung halaman.
Pusaka nenek moyang dahulunya, masih tetap merupakan aturan yang dapat disumbangkan dalam membangun negara dan bangsa, serta kampung halaman.
579. Gadang karano dianjuang, tinggi
karano dilambuak, tumbuah karano ditanam.
Perlu diingat oleh setiap penghulu/pemimpin bahwa dia adalah dipilih dan dibesarkan oleh rakyatnya.
Perlu diingat oleh setiap penghulu/pemimpin bahwa dia adalah dipilih dan dibesarkan oleh rakyatnya.
580. Hari paneh tampek balinduang, hari
hujan bakeh bataduah.
Pemimpin adalah tempat mengadukan nasib dan memperjuangkan hidup rakyat yang dipimpinnya, tempat bertanya dan musyawarah.
Pemimpin adalah tempat mengadukan nasib dan memperjuangkan hidup rakyat yang dipimpinnya, tempat bertanya dan musyawarah.
581. Hitamnyo manahan tapo, putiahnyo
manahan sasah.
Cara seorang pemimpin memegang kebenaran dan keadilan, tidak mudah merobah pendirian dan tidak bisa dipengaruhi.
Cara seorang pemimpin memegang kebenaran dan keadilan, tidak mudah merobah pendirian dan tidak bisa dipengaruhi.
582. Hanyuik nan kamaminteh, hilang nan
kamancari, tarapuang nan kamangaik, tabanam kamanyalami.
Tugas pokok pemimpin dalam membimbing masyarakatnya, setiap yang terjadi pemimpin ikut memberikan petunjuk.
Tugas pokok pemimpin dalam membimbing masyarakatnya, setiap yang terjadi pemimpin ikut memberikan petunjuk.
583. Ilia sarangkuah dayuang, mudiak
saantak galah.
Kesatuan pendapat dan arah perlu bagi pemimpin pemimpin.
Kesatuan pendapat dan arah perlu bagi pemimpin pemimpin.
584. Jalan
dialiah dek rang lalu, cupak dipapek rang mangaleh, adaik dialiah dek
rang datang.
Kalau kurang hati-hati ekonomi dan kebudayaan adat istiadat akan dapat dijajah oleh bangsa asing yang senantiasa berusaha untuk merobah kebudayaan asli kita.
Kalau kurang hati-hati ekonomi dan kebudayaan adat istiadat akan dapat dijajah oleh bangsa asing yang senantiasa berusaha untuk merobah kebudayaan asli kita.
585. Jauah
nan buliah ditunjuakkan, dakek nan buliah dikakokkan.
Data-data dan informasi yang dapat ditunjukkan dengan kenyataan dalam sesuatu.
Data-data dan informasi yang dapat ditunjukkan dengan kenyataan dalam sesuatu.
586. Jarek
sarupo jo jarami disinan balam mangko takicuah.
Dalam suasana kacau perlu pemimpin berhati-hati terhadap musuh dalam selimut.
Dalam suasana kacau perlu pemimpin berhati-hati terhadap musuh dalam selimut.
587. Jan duo
kali urang tuo kahilangan tungkek, jan duo kali pisang babuah, indak tamakan
lai dek baruak.
Jangan sampai berulang lagi kerusuhan yang pernah terjadi, seperti penikaman dari belakang didalam negara kita.
Jangan sampai berulang lagi kerusuhan yang pernah terjadi, seperti penikaman dari belakang didalam negara kita.
588. Kamudiak saantak galah, kailia
sarangkuah dayuang, sakato lahia jo bathin, sasuai muluik jo hati.
Untuk melaksanakan sesuatu pekerjaan dalam masyarakat, pemimpin-pemimpin harus satu kata dengan perbuatan, seiya dan sekata.
Untuk melaksanakan sesuatu pekerjaan dalam masyarakat, pemimpin-pemimpin harus satu kata dengan perbuatan, seiya dan sekata.
589. Kateh nyatolah sapucuak, kabawah
nyatolah saurek.
Cara yang dikehendaki dalam mencapai suatu kebulatan dalam masyarakat. Mufakat yang sebenar-benar bulat yang lahir dari hati yang bersih.
Cara yang dikehendaki dalam mencapai suatu kebulatan dalam masyarakat. Mufakat yang sebenar-benar bulat yang lahir dari hati yang bersih.
590. Kato panghulu manyalasai, mandareh
kato dubalang, adaik kok kurang takuasoi dunia akhirat takupalang.
Ajaran adat basandi syarak kalau kurang didalami dunia akhirat akan sengsara.
Ajaran adat basandi syarak kalau kurang didalami dunia akhirat akan sengsara.
591. Kamanakan barajo mamak, mamak barajo
panghulu, panghulu marajo kamufakat, mufakat barajo ka nan bana, bana
manuruik alua jo patuik.
Bentuk struktur pemerintahan menurut adat, yang memegang kekuasaan tertinggi adalah kebenaran yang menurut alur dan patut.
Bentuk struktur pemerintahan menurut adat, yang memegang kekuasaan tertinggi adalah kebenaran yang menurut alur dan patut.
592. Kato manti kato baulang, kato alim
kato hakikat, tagak di adat mangupalang, lipek pakaian jo mufakaik.
Kalau tidak sanggup menjalankan tugas menurut ketentuan yang digariskan oleh adat serahkan jabatan kepenghuluan kepada yang lain.
Kalau tidak sanggup menjalankan tugas menurut ketentuan yang digariskan oleh adat serahkan jabatan kepenghuluan kepada yang lain.
593. Katigo kato dahulu, nan baiak elok
batapati, misa tawalak kapanghulu, kabek arek buhuanyo mati.
Pekerjaan pimpinan yang diserahkan kepada penghulu/pemimpin yang sebenarnya menurut adat, ikat erat buhul mati (bertanggung jawab)
Pekerjaan pimpinan yang diserahkan kepada penghulu/pemimpin yang sebenarnya menurut adat, ikat erat buhul mati (bertanggung jawab)
594. Kalau batenggang di nan rumik, lauik
budiman kiro-kiro, alam nan leba kalau sampik susunlah adaik jo limbago.
Andai kata dalam suatu masyarakat terjadi berbagai pelanggaran kembalilah kepada adat dan agama.
Andai kata dalam suatu masyarakat terjadi berbagai pelanggaran kembalilah kepada adat dan agama.
595. Kabalai bajanjang aka, kanaiak jalan
bapintu, kalau pandai bamain aka, nan gaib dalam itu.
Kecerdasan seseorang pemimpin, melahirkan banyak rencana dan pemikiran untuk kepentingan masyarakatnya.
Kecerdasan seseorang pemimpin, melahirkan banyak rencana dan pemikiran untuk kepentingan masyarakatnya.
596. Kato manti kato baulang, dubalang
kato mandareh, jauah hari pandai batenggang, nan singkek dapek diulehnyo.
Cerdik pandai yang sesungguhnya orang yang pandai mencari jalan keluar dalam suatu kesulitan yang dihadapi.
Cerdik pandai yang sesungguhnya orang yang pandai mencari jalan keluar dalam suatu kesulitan yang dihadapi.
597. Kato panghulu manyalasai, kato alim
kato hakikat, talamun patuik kito kisai, alua jo patuik nak saikek.
Setiap apa yang akan dimusyawarahkan selalulah didasarkan kepada alur dan patut (yang diterima akal ).
Setiap apa yang akan dimusyawarahkan selalulah didasarkan kepada alur dan patut (yang diterima akal ).
598. Kalau
kulik manganduang aia, lapuak nan sampai kapangguba, rusaklah tareh
nan didalam. Kalau panghulu bapaham caia, jadi sampik alam nan leba, lahia
bathin dunia tanggalam.
Pemimpin/penghulu yang tidak mempunyai pendirian yang kokoh, akan membawa juga kepada kegagalan pimpinannya dan kehancuran masyarakatnya.
Pemimpin/penghulu yang tidak mempunyai pendirian yang kokoh, akan membawa juga kepada kegagalan pimpinannya dan kehancuran masyarakatnya.
599. Kok
janiah indak balunau, kok putiah indak bakuman, hati nan karuah dimaso
lampau lah janiah ditimpo bana.
Kebenaran yang dapat dirasakan oleh masyarakat dan pemimpin akan membersihkan segala kekeruhan dan kekacauan yang timbul dalam masyarakat.
Kebenaran yang dapat dirasakan oleh masyarakat dan pemimpin akan membersihkan segala kekeruhan dan kekacauan yang timbul dalam masyarakat.
600. Kasudahan
adaik kabalairungan, kasudahan gadang di panghulu, mamak kapalo kaum dalam
koroang, mamaliharo kaum kaganti hulu.
Pemimpin adalah merupakan tukang gembala, dia selalu mengawasi tentang apa yg digembalakannya, dan akan dipertanggung jawabkan kepada Tuhan dan masyarakat.
Pemimpin adalah merupakan tukang gembala, dia selalu mengawasi tentang apa yg digembalakannya, dan akan dipertanggung jawabkan kepada Tuhan dan masyarakat.
Tidak ada komentar:
Posting Komentar